Երրորդ մաս — ԱՅՐՈՂ ԿՐԱԿ

Փողոցի բոլոր տներում վառվեցին լույսերը, լայն բացվեցին դռները։ Մարդիկ դուրս վազեցին՝ դիտելու կրակի տոնը։ Բիթին եւ Մոնթագը՝ մեկը զուսպ բավականությամբ, մյուսը չհավատալով աչքերին, նայում էին այն տանը, որին վիճակված էր դառնալ ներկայացման գլխավոր ասպարեզը, այստեղ պետք է ջահերով ձեռնածություն անեն եւ բոց կուլ տան։

— Դե ահա,— ասաց Բիթին,— կեցցե՛ք, հասաք ձեր ուզածին։ Ծերուկ Մոնթագը ցանկացավ թռչել դեպի արեւը, բայց այժմ, երբ թեւերն այրվեցին, զարմանում է, թե ինչպե՞ս պատահեց։ Մի՞թե բավականաչափ հասկանալի չնախազգուշացրի ձեզ, երբ մեխանիկական շանը գաղտնի ուղարկեցի ձեր դռների մոտ։

Մոնթագի սառած դեմքը ոչինչ չէր արտահայտում, նա զգաց, թե ինչպես քարի պես ծանր իր գլուխը դանդաղ շրջվեց հարեւան տան կողմը, որը մռայլ կանգնած էր շրջակա գունագեղ ծաղկաթմբերի մեջ։

Բիթին արհամարհանքով փնչացրեց․

— Է՜, բավակա՛ն է։ Մի՞թե այդ փոքրիկ ցնդածը իր տափակ խաղացանկով հիմարացրել է ձեզ։ Ծաղիկներ, թիթեռնիկներ, տերեւներ, մայրամուտ։ Գիտե՜նք, գիտե՜նք։ Ամեն ինչ գրանցված է նրա քարտում։ Երեւում է՝ ես խփել եմ նշանակետին։ Բավական է նայել ձեր տառապած դեմքին։ Մի քանի ցողուն եւ լուսնեղջյուրը։ Ի՜նչ հիմարություն։ Եվ ի՞նչ լավ բան կա այդ ամենի մեջ։

Մոնթագը նստեց Սալամանդրի սառը կողին։ Նա մի քանի անգամ շարժեց իր ընդարմացած գլուխը՝ աջ—ձախ, աջ—ձախ…

— Նա ամեն ինչ տեսնում էր։ Ոչ մեկին ոչինչ չէր արել։ Ոչ մեկին չէր անհանգստացնում…

— Չէ՜ր անհանգստացնում։ Ինչպե՜ս չէ։ Ձեր շուրջը չէ՞ր պտտվում։ Ա՜խ, ինչպես են ինձ ձանձրացրել բարեգործության այս սիրահարները՝ իրենց դեմքի բարեպաշտ արտահայտությամբ, կեղծավոր լռությամբ եւ եզակի տաղանդով՝ հարկադրել մարդուն, որ մեղավոր զգա իրեն։ Գրողը տանի նրանց բոլորին։ Նրանք ծագում են, ինչպես արեւը՝ կեսգիշերին, որպեսզի անկողնում էլ հանգիստ չունենաս։

Տան դուռը բացվեց, աստիճաններով ցած վազեց Միլդրեդը՝ ճամպրուկը փայտացած ձեռքում սեղմած։ Մայթեզրին սուլոցով արգելակեց տաքսին։

— Միլդրեդ։

Կինը վազեց անցավ կողքով, անբնականորեն ձգված, դեմքը դիմափոշուց ճերմակած, բերանը չի երեւում․ մոռացել է շրթունքները ներկել։

— Միլդրեդ, մի՞թե դու ես ահազանգել։

Նա ճամպրուկը խցկեց մեքենայի մեջ եւ ինքն էլ նստեց՝ քթի տակ մրմնջալով․

— Իմ խե՜ղճ «ազգականներ», խեղճե՜ր, խեղճե՜ր։ Ամեն ինչ կործանվեց, ամեն ինչ կործանվեց…

Բիթին բռնեց Մոնթագի ուսից։ Մեքենան թափով շարժվեց եւ, ժամում յոթանասուն մղոն արագություն զարգացնելով, անհետացավ փողոցի ծայրին։

Զնգոց լսվեց, ասես թե ջարդուփշուր եղավ հղկված ապակուց, հայելուց եւ բյուրեղապակուց ստեղծված երազանքը։ Մոնթագը մեքենաբար շրջվեց, կարծես քշված լիներ՝ չգիտես որտեղից անակնկալ վրա հասած պտտահողմից։ Նա տեսավ, որ Ստոնմընն ու Բլաքը, կացինները ճոճելով, ջարդում են պատուհանների շրջանակները, որպեսզի անարգել փչի միջանցիկ քամին։ Սառը, սեւ պատնեշին խփվող գիշերաթիթեռի թեւերի շրշյուն։

— Մոնթագ, ես եմ՝ Ֆաբերը։ Լսո՞ւմ եք ինձ։ Ի՞նչ է պատահել։

— Այժմ դա ինձ է պատահել,— պատասխանեց Մոնթագը։

— Ա՜խ, ի՞նչ զարհուրելի անակնկալ,— բացականչեց Բիթին։— Մեր օրերում ամեն ոք կարծում է, չգիտես ինչու ամեն ոք հաստատ համոզված է, որ իրեն ոչինչ չի կարող պատահել։ Ուրիշները մեռնում են, բայց ես ապրում եմ։ Ինձ համար, գիտե՞ք, չկան հետեւանքներ, չկա պատասխանատվություն։

Բայց նրանք գոյություն ունեն, այ թե որն է դժբախտությունը։ Սակայն ինչ խոսենք այդ մասին։ Երբ բանը հասել է հետեւանքներին, ապա ուշ է խոսելը, ճիշտ չէ՞, Մոնթագ։

— Մոնթագ, դուք կարո՞ղ եք փրկվել, փախչել,— հարցրեց Ֆաբերը։

Մոնթագը դանդաղ քայլում էր դեպի տուն, բայց չէր զգում՝ ինչպես են ոտքերը կպչում շավղի ցեմենտին ու գիշերային թաց խոտերին։ Բիթին չխկացրեց վառիչը, եւ Մոնթագը հմայվածի պես հայացքը հառեց նարնջագույն բոցին։

— Ինչո՞ւ կրակը մեզ համար այդպիսի անբացատրելի հմայք ունի։ Ի՞նչն է նրա մեջ ձգում ահելին ու ջահելին։— Բիթին հանգցրեց բոցը ու կրկին վառեց։— Կրակը հավերժական շարժում է, այն, ինչ մարդը մշտապես ձգտել է գտնել, բայց այդպես էլ չի գտել։ Կամ՝ գրեթե հավերժական շարժում, եթե չխանգարեն, այն թերեւս վառվի մեր ողջ կյանքի ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, ի՞նչ բան է կրակը։ Գաղտնիք։ Առեղծված։ Գիտնականներն ինչ֊որ բան են շաղակրատում շփման եւ մոլեկուլների մասին, բայց նրանք ըստ էության ոչինչ չգիտեն։ Իսկ կրակի հիմնական հմայքն այն է, որ ոչնչացնում է պատասխանատվությունը եւ հետեւանքները։ Եթե պրոբլեմը չափազանց մեծ հոգս է պատճառում, պետք է վառարան նետել։ Այ, դուք էլ, Մոնթագ, այժմ նույնպիսի ծանր բեռ եք։ Կրակը կհեռացնի ձեզ իմ ուսերից՝ արագ, մաքուր եւ հաստատապես։ Նույնիսկ նեխելու բան չի լինի։ Հարմար է, հիգիենիկ, ակնահաճո։

Մոնթագը նայում էր իր տանը, որ այժմ այնպես օտարոտի ու տարօրինակ էր թվում, գիշերվա ուշ ժամ, հարեւանների քչփչոց, ջարդված ապակու կտորտանք, հատակին կազմերը պոկոտված գրքեր ու կարապի փետուրների պես ցաքուցրիվ էջեր, անհասկանալի, անհեթեթ տեսքով գրքեր, իսկապես, արժե՞ դրանց պատճառով այդքան հուզվել…

Իհարկե, այդ ամենը Միլդրեդի ձեռքի գործն է։ Նա երևի տեսել է, թե ինչպես է ինքը գրքերը թաքցնում այգում եւ նորից տուն է բերել։ Ախ, Միլդրեդ, Միլդրեդ։

— Ես ուզում եմ, որ դուք մենակ կատարեք ողջ աշխատանքը, Մոնթագ։ Բայց ոչ թե նավթով եւ լուցկիով, այլ մասմաս, հրցիրով։ Դուք ինքներդ պետք է մաքրեք ձեր տունը։

— Մոնթագ, մի՞թե դուք չեք կարող թաքնվել, փախչել։

— Ո՜չ,— բացականչեց Մոնթագը հուսահատված։— Մեխանիկական շունը։ Նա չի թողնի, անկարելի է։

Ֆաբերը լսեց, բայց լսեց եւ հրկիզապետ Բիթին՝ մտածելով, որ այդ բառերը իրեն են ուղղված։

— Այո՛, շունը մոտերքում է,— պատասխանեց նա,— այնպես որ, ձեր մտքով չանցնի՝ որեև հնարք գործադրել։ Պատրա՞ստ եք։

— Այո՛։— Մոնթագը չխկացրեց հրցիրի պահպանակը։

— Կրա՜կ։